MAŁŻEŃSTWO ZAWARTE NIEWAŻNIE
1. Znane jest nam zapewne zjawisko nieważności aktów i czynności prawnych. Niekiedy słyszymy, że taki czy inny akt prawny został uznany przez kompetentny organ za nieważny. Nieważny może być np. wybór dokonany na dane stanowisko czy urząd, jakaś umowa lub transakcja, albo też wystawienie przez urzędnika potrzebnego nam dokumentu, np. dowodu tożsamości. Tego rodzaju sytuacja może mieć miejsce zarówno na forum państwowym, jak i kościelnym. Nieważność aktów i czynności prawnych ma zawsze swoje źródło w niezachowaniu określonych w prawie przepisów, wymaganych do ważności danego aktu prawnego.
2. Jakkolwiek małżeństwo dwojga ochrzczonych jest sakramentem, to jednak samo zawarcie takiego związku jest aktem prawnym. Aby sakrament małżeństwa mógł zaistnieć, akt zawarcia tego związku musi być ważny, tzn. spełniający wszystkie wymogi prawa kościelnego, inaczej kanonicznego.
Do ważnego zawarcia małżeństwa prawo kanoniczne wymaga generalnie spełnienia trzech przesłanek. Są nimi: 1) brak przeszkód małżeńskich pomiędzy narzeczonymi; 2) prawidłowo ukształtowana tzw. zgoda małżeńska, tj. podjęty świadomie i dobrowolnie przez
obydwie strony akt woli stworzenia wspólnoty małżeńskiej; 3) zachowanie formy kanonicznej zawarcia związku, tj. uzewnętrznienie zgody małżeńskiej słowami (lub znakami w przypadku niemożliwościmówienia) w obecności upoważnionego duchownego i dwóch świadków. Gdy jedna z tych przesłanek nie zostanie spełniona, wówczas małżeństwo jest nieważne. Oznacza to, że w takim przypadku – jak tostwierdza Katechizm Kościoła Katolickiego – małżeństwo nigdy niezaistniało (por. KKK 1629).
3. Wymienione przesłanki warunkujące ważne zawarcie małżeństwa, weryfikowane podczas przeprowadzanego przez duszpasterzakanonicznego badania przed ślubnego, zwanego popularnie „dawaniem na zapowiedzi”, obejmują szereg określonych w Kodeksie Prawa Kanonicznego okoliczności.Gdy chodzi o przesłankę pierwszą, to nieważność małżeństwa jestspowodowana istnieniem pomiędzy narzeczonymi choćby jednejz dwu- nastu przeszkód małżeńskich, a są nimi: brak przepisanegowieku; niemoc płciowa; ważny kanoniczny związek małżeński zawarty z inną osobą; brak chrztu u jednej ze stron; święcenia; wieczyste śluby zakonne; uprowadzenie kobiety ograniczające jej wolność;małżonkobójstwo; bliskie pokrewieństwo; bliskie powinowactwo;tzw. przyzwoitość publi-czna; adopcja prawna. Od większości przeszkód małżeńskich możliwe jest uzyskanie dys-pensy, której udzielaordynariusz miejsca, a w niektórych przypadkach jedynie stolicaApostolska.
Co się tyczy przesłanki drugiej, to nieważność małżeństwa powodują tzw. wady zgody małżeńskiej, ograniczające w poważny sposób świadomość lub wolność jednej czy obydwu stron. Do wad tych należą: choroba psychiczna lub inne po ważne zaburzenia psychiczne; brak niezbędnej wiedzy o małżeństwie; błąd co do tożsamości osoby lub istotnego jej przymiotu; podstępne wprowadzenie w błąd co do istotnej dla życia małżeńskiego okoliczności; błąd skutecznie wpływający na wolę – co do jedności, nierozerwalności lub godności sakramentalnej małżeństwa; pozorowanie zawierania małżeństwa z jednoczesnym wykluczeniem go albo wykluczeniem jednego z celów małżeństwa lub jego godności sakramentalnej albo wierności czy nierozerwalności; postawienie warunku, który miałby się spełnić dopiero w przyszłości albo niespełnienie się postawionego warunku odnoszącego się do teraźniejszości lub przeszłości; ciężka bojaźń wywołana przez presję, połączona z groźbami.
Niespełnienie przesłanki trzeciej zachodzi wówczas, gdy małżeństwo błogosławi duchowny nieposiadający wymaganego do tego upoważnienia lub gdy nie występuje w tym momencie dwóch świadków.
4. Zapamiętajmy: Zawarcie małżeństwa kanonicznego, inaczej kościelnego, jest aktem prawnym. Do zaistnienia małżeństwa ten akt prawny musi być ważny, a więc spełniający określone przesłanki; w przeciwnym wypadku małżeństwo jest nieważne. Nieważność małżeństwa powodują: przeszkoda małżeńska, wada zgody małżeńskiej, nie zachowanie formy kanonicznej. Nieważność małżeństwa oznacza, że ono nigdy nie zaistniało, co może stwierdzić wyłącznie sąd kościelny.
